Ο Μιχαήλ Αφανάσιεβιτς Μπουλγκάκοφ (1891–1940) ήταν ένας από τους σημαντικότερους Ρώσους συγγραφείς του 20ού αιώνα. Τα έργα του χαρακτηρίζονται από σάτιρα, γκροτέσκο, φιλοσοφικό στοχασμό και στοιχεία μαγείας. Παρόλο που η σοβιετική λογοκρισία εμπόδισε τη δημοσίευση πολλών έργων του κατά τη διάρκεια της ζωής του, σήμερα θεωρείται ένας από τους κορυφαίους λογοτέχνες της ρωσικής λογοτεχνίας.
Ο Μπουλγκάκοφ γεννήθηκε στις 15 Μαΐου 1891 στο Κίεβο, σε μια οικογένεια διανοουμένων. Ο πατέρας του ήταν καθηγητής θεολογίας, γεγονός που επηρέασε τον νεαρό Μιχαήλ και την κοσμοθεωρία του. Σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο του Κιέβου και κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου εργάστηκε ως γιατρός στο μέτωπο και σε αγροτικές περιοχές.
Η εμπειρία του ως γιατρός αποτυπώνεται έντονα στο πρώιμο έργο του, όπως στις «Σημειώσεις ενός νέου γιατρού» (1925–1926), μια σειρά διηγημάτων που περιγράφουν την επαγγελματική και ψυχολογική δοκιμασία ενός νεαρού γιατρού σε απομακρυσμένες περιοχές της Ρωσίας.
Κατά τη διάρκεια του ρωσικού εμφυλίου πολέμου, ο Μπουλγκάκοφ βρέθηκε αρχικά στην πλευρά των Λευκών (αντιμπολσεβίκοι), γεγονός που επηρέασε τις πολιτικές του απόψεις και δημιούργησε εμπόδια στην καριέρα του στη Σοβιετική Ένωση. Το 1921 μετακόμισε στη Μόσχα και αφοσιώθηκε στη λογοτεχνία.
Τα πρώτα του έργα κέρδισαν γρήγορα αναγνώριση, αλλά προκάλεσαν και την αντίδραση των σοβιετικών αρχών. Πολλά από αυτά απαγορεύτηκαν ή λογοκρίθηκαν. Παρά τις δυσκολίες, ο Μπουλγκάκοφ παρέμεινε δημιουργικός, δουλεύοντας πάνω σε θεατρικά έργα και μυθιστορήματα. Το πιο διάσημο έργο του, «Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα», γράφτηκε στα τελευταία χρόνια της ζωής του, αλλά εκδόθηκε μόνο μετά τον θάνατό του. Παρόλο που πολλά από τα έργα του λογοκρίθηκαν στη Σοβιετική Ένωση, μετά τον θάνατό του απέκτησαν μεγάλη δημοτικότητα και μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες.
«Η καρδιά ενός σκύλου»: μια σκληρή σάτιρα
Η νουβέλα «Η καρδιά ενός σκύλου» γράφτηκε το 1925, αλλά δεν δημοσιεύτηκε στη Σοβιετική Ένωση παρά μόνο το 1987. Το έργο αποτελεί μία από τις πιο ευφυείς και αιχμηρές σάτιρες του Μπουλγκάκοφ, ασκώντας κριτική στη σοβιετική προσπάθεια κοινωνικής αναμόρφωσης μέσω επιστημονικών και πολιτικών πειραμάτων.
Πλοκή του έργου
Η ιστορία διαδραματίζεται στη Μόσχα της δεκαετίας του 1920. Ο καθηγητής Φιλίπ Φιλίποβιτς Πρεομπραζένσκι, ένας διάσημος χειρουργός, πραγματοποιεί ένα τολμηρό επιστημονικό πείραμα: μεταμοσχεύει στον αδέσποτο σκύλο Σάρικ την υπόφυση και τους όρχεις ενός νεκρού ανθρώπου. Το αποτέλεσμα είναι απρόσμενο: ο Σάρικ μεταμορφώνεται σταδιακά σε άνθρωπο, τον Πολιγκράφ Πολιγκράφοβιτς Σάρικοφ, έναν αμόρφωτο, αγενή και επιθετικό χαρακτήρα, που προσαρμόζεται αμέσως στη σοβιετική πραγματικότητα. Ο Σάρικοφ αποκτά δουλειά σε μια κρατική υπηρεσία, φέρνει χάος στο σπίτι του Πρεομπραζένσκι και εκδηλώνει όλες τις χειρότερες πτυχές του νέου «σοβιετικού ανθρώπου». Μη μπορώντας να αντέξει την κατάσταση, ο καθηγητής αποφασίζει να αντιστρέψει το πείραμα και επαναφέρει τον Σάρικ στην αρχική του μορφή.
Θεματικές και νοήματα
Κριτική στον σοβιετικό «νέο άνθρωπο»: Ο Σάρικοφ συμβολίζει το νέο είδος πολίτη που προέκυψε από την επανάσταση – χωρίς εκπαίδευση, πολιτισμό ή ηθικές αρχές, αλλά με εξουσία.
Ηθική της επιστήμης: Ο Μπουλγκάκοφ αναρωτιέται αν η επιστήμη πρέπει να παρεμβαίνει στη φύση χωρίς ηθικά όρια.
Η παραμόρφωση της κοινωνίας: Το έργο σατιρίζει την απόπειρα δημιουργίας μιας νέας κοινωνίας μέσω βίαιων αλλαγών και ιδεολογικών πειραμάτων.
Η σατιρική νουβέλα του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ «Η καρδιά ενός σκύλου» δεν εκδόθηκε ποτέ κατά τη διάρκεια της ζωής του συγγραφέα. Οι αξιωματούχοι χαρακτήρισαν το έργο ως «αιχμηρό λίβελο για τη σύγχρονη εποχή» και κατέσχεσαν το χειρόγραφο. Στην ΕΣΣΔ, το έργο δημοσιεύτηκε μόνο κατά τη διάρκεια της μεταπολίτευσης (Перестройка) με τον Γκορμπατσιόφ.
Ο Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ ήταν ένας συγγραφέας μπροστά από την εποχή του. Το έργο του, αν και αντιμετώπισε δυσκολίες στη Σοβιετική Ένωση, σήμερα θεωρείται διαχρονικό και επίκαιρο. «Η καρδιά ενός σκύλου» παραμένει ένα αριστούργημα πολιτικής σάτιρας, που προειδοποιεί για τους κινδύνους της ανεξέλεγκτης κοινωνικής μηχανικής. Ο Μπουλγκάκοφ πέθανε στις 10 Μαρτίου 1940 από νεφρική ανεπάρκεια, αφήνοντας πίσω του ένα μοναδικό λογοτεχνικό έργο που επρόκειτο να αποκτήσει τεράστια σημασία τις επόμενες δεκαετίες.
ΠΗΓΕΣ
https://www.culture.ru/persons/8263/mikhail-bulgakov
С.А. Садыхова, Творчество М. Булгакова – Сатирика, Изд.Алильоглу, Баку, 2027
